Âm nhạc và các thể loại nhạc (phần 1)

Âm nhạc

Âm nhạc là một bộ môn nghệ thuật dùng âm thanh (chất giọng) để diễn đạt tình cảm, xúc cảm của con người. Nó được chia ra hai thể loại chính: thanh nhạc và khí nhạc.
Thanh nhạc là âm nhạc dựa trên lời hát thể hiện rõ ý tưởng và tình cảm.
Còn khí nhạc là âm nhạc dựa trên âm thanh thuần tuý của các nhạc cụ, nên trừu tượng, gây cảm giác và sự liên tưởng.
Ký hiệu âm nhạc là toàn bộ các dấu hiệu cũng như chữ viết được dùng để ghi lại âm thanh với các đặc tính của chúng. Môn ký âm là ghi âm thanh lại bằng các ký hiệu âm nhạc trên giấy và môn xướng âm là đọc lên những ký hiệu âm nhạc (đã được ký âm) đúng cao độ và trường độ của chúng. Có các ký hiệu âm nhạc và khoá nhạc
dùng để quy định cao độ, trường độ, cường độ cho bản nhạc. Có nhiều
khoá nhạc khác nhau nhưng khoá sol là phổ biến nhất. Đôi khi cần thiết,
người ta thường "dịch" một bản nhạc của ngôn ngữ khoá sol sang những
khoá nhạc khác và ngược lại.
Tác dụng của âm nhạc


Âm nhạc có ảnh hưởng đến đời sống con người. Các nghiên cứu đã chỉ ra, âm nhạc, đặc biệt là nhạc giao hưởng có tác dụng tốt, kích thích sự phát triển trí não.
Do đó người ta khuyên cho trẻ nghe nhạc để phát triển trí tuệ của
chúng. Trong chiến tranh, âm nhạc được cho là sức mạnh tinh thần cho
đồng đội: "tiếng hát át tiếng bom". Chỉ trong giây lát, âm nhạc có thể
làm cho con người chuyển đổi từ trạng thái này sang trạng thái khác, ví
dụ như vui, buồn, phấn chấn... Chính vì lý do này mà có một số thể loại
nhạc trước đây đã bị cấm lưu hành vì lý do "làm chùn bước chiến sĩ".
Người ta cũng cho rằng âm nhạc làm dịu tâm thần. Một liệu pháp chữa bệnh
được áp dụng kết hợp cho các bệnh nhân tầm thần là dùng âm nhạc làm giảm các cơn phấn khích, đưa người bệnh vào trạng thái buồn ngủ.
Trước đây, nhất là trong thời đại La Mã, các chiến binh trước khi ra trận thường được nghe các khúc nhạc mạnh mẽ mang tích chất cổ vũ, khích lệ để họ lấy được tinh thần chiến đấu dũng cảm. Khi giao tranh, để cổ vũ cho tinh thần binh sỹ người ta cũng thường đánh trống, khua chiêng một cách dồn dập để các chiến binh xông lên.
Giai đoạn cuối của các cuộc giao tranh giữa Hán và Sở, Trương Lương
là một nhà chính trị, tư tưởng kiệt xuất thời đó cũng đã dùng tiêu để
thổi một khúc nhạc dưới ánh trăng bạc, khiến hàng vạn quân Sở do Hạng Vũ chỉ huy bỏ trốn và đầu hàng Hàn Tín làm quân của hai bên không bị đổ máu quá nhiều.
Các thể loại nhạc
I. Nhạc cổ điển
Âm nhạc cổ điển là một thuật ngữ mang một nghĩa rộng và có vẻ
không chuẩn xác để chỉ thể loại âm nhạc "bác học" được sáng tác và bắt
nguồn từ truyền thống âm nhạc nghệ thuật châu Âu, đặc biệt là giai đoạn từ 1000 đến 1900. Một thời kỳ lịch sử âm nhạc từ 1550 đến 1825 của giai đoạn này được gọi là thời kỳ âm nhạc thịnh hành.
Các tác phẩm âm nhạc cổ điển được phân chia theo các giai đoạn chính sau:

• Trung cổ: thông thường được coi là giai đoạn trước 1450. Giai đoạn này đặc trưng bởi thể loại Thánh ca (Chant), còn gọi là đồng ca nhà thờ hay Thánh ca Gregory.
  
• Phục hưng: khoảng từ 1450-1600, đặc trưng bởi sử dụng nhiều sự phối dàn nhạc và nhiều loại giai điệu.
  
• Baroque: khoảng 1600-1760, đặc trưng bởi việc dùng đối âm việc phổ biến của nhạc phím và nhạc dàn.
  
• Cổ điển: khoảng 1730-1820, là một giai đoạn quan trọng đã đặt ra nhiều chuẩn biên soạn, trình bày cũng như phong cách.
  
• Lãng mạn, 1815-1910:
  là một giai đoạn mà âm nhạc đã vào sâu hơn đời sống văn hoá và nhiều cơ
  quan giảng dạy, trình diễn và bảo tồn các tác phẩm âm nhạc đã ra đời.
  
• Thế kỷ 20: thường dùng để chỉ các thể loại nhạc khác nhau theo phong cách hậu lãng mạn cho đến năm 2000, bao gồm Hậu Lãng Mạn, Hiện Đại và Hậu Hiện Đại.
  
• âm nhạc đương đại: thuật ngữ thường được dùng để gọi âm nhạc tính từ đầu thế kỷ 21.
  
• Tiếp đầu ngữ tân
  thường được dùng để chỉ âm nhạc thế kỷ 20 hay đương đại được soạn theo
  phong cách của các giai đoạn trước đây, như cổ điển, lãng mạn, v.v. Ví
  dụ như tác phẩm Classical Symphony của Prokofiev được coi là một tác phẩm "Tân Cổ Điển"
  

Nhạc cụ diễn tấu


Trong nhạc cổ điển, số lượng và chủng loại nhạc cụ dể diễn tấu thường
có số lượng lớn và rất phong phú. Sự phân chia chủ yế dựa vào cấu tạo
như sau:

• Bộ gỗ
  
• Bộ phím
  
• Bộ dây
  
• Bộ đồng
  
• Bộ gõ
  
• Giọng
  

Một số nhạc cụ độc tấu thông dụng

• Piano
  
• Violin
  
• Guitar
  

Các thuật ngữ tiếng Ý trong âm nhạc
Kỹ thuật

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Coloratura	màu sắc	Một sự hoa mỹ cầu kỳ của một đoạn hát
Altissimo	rất cao	Rất cao
Arpeggio	tựa như harp	Một hợp âm với những nốt được chơi liên tiếp, thay vì cùng một lúc
Acciaccatura	nghiến đạp	Một nốt chấm dứt thật nhanh
Appoggiatura	nghiêng	Ấn âm, nốt đi trước nhấn và buông vào nốt đi sau và lấy vào giá trị thời gian của nốt đi sau.
Bocca chiusa	miệng ngậm	Ngâm không lời trong cổ họng
Chiuso	đóng	Kèn phải được che bằng tay
Col legno	dùng gỗ	Phải được gõ bằng sống cây vĩ thay vì kéo vĩ bình thường
Pizzicato	gẩy	Phải được gẩy bằng tay thay vì kéo vĩ bình thường
Col arco	dùng dây	Bãi bỏ col legno hay pizzicato, dùng vĩ kéo bình thường trở lại
Basso continuo	bass liên tục	Phải đệm bass liên tục hoặc bè trầm kéo dài làm táhnh âm nền
Coperti	che	Trống phải được che bằng vải (để giảm độ vang)
Una corda	một sợi	Dùng pedal cho piano (dể dời dàn búa gõ sao cho chỉ đánh vào một sợi dây đàn)
Due corde	hai sợi	Dùng pedal cho piano. Xem piano.
Tre corde hay tutte le corde	ba sợi hay tất cả sợi	Bãi bỏ una corda (bỏ chân ra khỏi pedal dời để dàn búa gõ đủ ba dây ở những mỗi nốt cao của piano)
Tutti	tất cả	Tất cả các nhạc cụ cùng một lúc
Scordatura	làm cho không ăn khớp	So lại dây cho violon hay ghita

Độ nhanh

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Tempo	thời gian	Tốc độ của một đoạn nhạc
Largo	rộng	Chậm và trang nghiêm
Larghetto	hơi rộng	Nhanh hơn largo
Lento	chậm	Chậm
Adagissimo	rất chậm	Rất chậm
Grave		Nghiêm trang
Adagio	ad agio, thoải mái	Thong thả
Adagietto	adagio nhỏ	Nhanh hơn adagio; hoặc để chỉ tác phẩm adagio ngắn
Andante	đang đi	Thư thái, không vội
Adantino		Gần như thư thái
Sostenuto		Kiềm lại, hãm lại
Comodo	thoải mái	Theo tốc độ vừa phải
Modereto	vừa phải	Theo tốc độ vừa phải, nhanh hơn comodo
Allegretto	hơi vui tươi	Hơi chậm hơn allegro
Allegro	vui tươi, sống động	Tương đối nhanh
Vivo		Sôi nổi
Vivace		Sôi nổi, sống động
Vivacissimo		Rất sôi nổi, rất sống động
Veloce		Mau, nhanh
Presto	mau	Rất nhanh
Prestissimo	rất mau	Rất rất nhanh
Accelerando	đang tăng tốc	Đang tăng tốc
Affrettando	đang vội	Đang tăng tốc
Accompagnato	có đi kèm	Đệm theo một ca sỹ độc tấu, người này có thể tăng hay giảm tốc tùy thích
Ad libitium hay ad lib	tuỳ ý thích	Tuỳ theo ý thích của diễn viên
Rallentando		Chậm dần
Ritardando		Chậm lại
Ritenuto		Kìm lại
Stringendo		Siết chặt
A Placere		Tùy ý
Poco a poco		Dần dần
Meno presto		Bớt nhanh
Piu Mosso		Nhanh hơn
Tempo primo		Quay lại tốc độ đầu
A Tempo		Trở lại tốc độ cũ
Tempo i Marcia		Nhịp hành khúc

Giọng

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Soprano	trên	Giọng cao nhất; giọng nữ cao
Mezzo-soprano	soprano trung	Giọng giữa soprano và alto
Alto	cao	Giọng cao thứ nhì; giọng nữ trầm hay giọng nam cao
Contralto	ngược lại cao	Giọng alto, đặc biệt giọng alto nữ
Basso	thấp	hay bass, giọng thấp nhất
Basso profondo	thấp và sâu	Giọng cực trầm
Castrato	thiến	Một ca sỹ nam bị thiến để hát giọng soprano. (Bây giờ do nữ ca sỹ, hoặc nam ca sỹ countertenor cổ truyền, hoặc sopranista hát)

Thể nhạc

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
A cappella*	như trong nhà thờ nhỏ	Hát không có nhạc cụ đi kèm
Aria	không khí	Bài hát có kèm nhạc cụ, đặc biệt trong một opera
Arietta	không khí nhỏ	Một bài aria ngắn
Ballabile	nhảy được	Một bài hát theo nhịp nhảy
Battaglia	trận đánh	Một khúc nhạc gợi không khí một trận đánh
Bergamasca	từ Bergamo	Một điệu nhảy của dân vùng Bergamo
Burletta	một trò đùa nhỏ	Một vở opera khôi hài nhẹ
Cadenza	đang rơi	Một đoạn độc tấu hào nhoáng ở cuối phần trình diễn
Capriccio	đồng bóng	Một khúc nhạc sôi nổi
Coda	đuôi	Phần cuối mỗi đoạn
Concerto	sự hoà hợp	Một tác phẩm âm nhạc viết cho nhạc cụ độc tấu có dàn nhạc đi kèm
Concertino	sự hoà hợp nhỏ	Một bản concerto ngắn; nhạc cụ độc tấu trong một bản concerto
Concerto grosso	sự hoà hợp lớn	Một thể Barốc của concerto, với một nhóm các nhạc cụ độc tấu
Libretto	quyển sách nhỏ	Một tác phẩm ghi lời một vở opera hay nhạc
Opera	tác phẩm	Một vở kịch có hát và nhạc cụ biểu diễn
Opera buffa	opera khôi hài	Một vở opera khôi hài
Opera seria	opera nghiêm túc	Một vở opera với chủ đề nghiêm túc, thường là cổ điển
Sonata	kêu vang	Một nhạc phẩm ở thể sônát cho một hay hai nhạc cụ
Intermezzo

Nhạc Jazz
Jazz là một thể loại nhạc có nguồn từ Hoa Kỳ. Dòng nhạc Jazz là sự pha trộn của nhạc blues và hòa âm trong nhạc cổ điển, sự trộn lẫn phức tạp trong tiết tấu của âm nhạc châu Phi và giai điệu theo lối hát ứng tác trong âm nhạc của người Ấn Độ. Những đặc điểm này được nhận thấy trong kiểu cách chơi nhạc Jazz của những nghệ sĩ người Mỹ. Dòng nhạc Jazz đã phát triển từ loại nhạc vui nhộn và nhạc blues trong thời gian đầu của thế kỷ 20, và tiếp tục phát triển với những huyền thoại như: Duke Ellington, Miles Davis, Herbie Hancock..., và phát triển lớn mạnh cùng với các thể loại nhạc khác như nhạc cổ điển, nhạc Rock, hip-hop... Các nghệ sĩ và ban nhạc nổi tiếng: Louis Armstrong, Miles Davis, John Coltrane...

Nhạc đồng quê
Nhạc đồng quê là một thể loại nhạc phổ biến ở Mỹ và Canada. Nguồn gốc của nhạc đồng quê hiện nay là nhạc dân ca truyền thống của người da trắng, nhạc của người Celt, nhạc blues, nhạc phúc âm và nhiều nhạc cổ khác. Nó phát triển nhanh từ giai đoạn thập niên 1920[1].

Nhạc đồng quê đã sản sinh ra hai ca sĩ hát solo thành công. Elvis Presley, “The Hillbilly Cat” (Hillbilly là tên gọi trước của nhạc đồng quê) thường hay hát trong chương trình radio Louisiana Hayride[2], và ông đã tạo ra dòng nhạc rock 'n roll từ đây. Garth Brooks là một trong những nghệ sĩ nhạc đồng quê thành công nhất, trừ một giai đoạn ngắn ông hát một thể loại nhạc không đồng quê thập niên 90, ông đã hát thể loại này suốt sự nghiệp.

* Nhac cụ: Guitar, Guitar Hawaii, Dobro, Harmonica, Bass, Trống, Mandolin, Banjo, Vĩ cầm...
* Thể loại con: Bluegrass, Close Harmony, Country Folk, Honky Tonk, Jug Band, neotraditional Country, Outlaw Country, Texas Country...
* Thể loại liên quan: Alternative Country, Country Rock, Country Rap, Country Pop...
Những tên tuổi lớn gắn liền với dòng nhạc này

* Jimmie Rodgers được xem là ông tổ của dòng nhạc này với gia đình Caters là những người tiên phong đặt nền móng vào khoảng năm 1927.
* Vernon Dalhart là ngôi sao lớn đầu tiên của dòng nhạc và cũng là người phổ biến dòng nhạc ra bên ngoài vào cuối những năm 1920.
* Gene Autry là người tạo ra sức ảnh hưởng của dòng nhạc với bên ngoài vào những năm 1930.
* Bod Wills là người tạo ra trường phái riêng cho dòng nhạc vào những năm 1930.
* Patsy Montana là ngôi sao nữ đầu tiên của dòng nhạc vào những năm 1930.
* Roy Acuff và Ernest Tubb đã thành lập ban nhạc chơi đàn dây đầu tiên của dòng nhạc vào những năm 1930.
* Bill Monroe là cha đẻ của loại nhạc Bluegrass vào những năm 1940.
* Lester Flatt là nghệ sĩ chơi đàn Banjo Earl Scruggs vào những năm 1940.
* Hank Williams là người trình diễn theo dạng Honky-tonk từ sau 1945.
* Jim Reeves là ca sĩ tiên phong hát theo phong cách Nashville vào những năm 1950.
* Gram Parsons là người khởi xướng Country rock vào cuối những năm 1960.
* Những tên tuổi khác: Johnny Cash, Kenny Rogers, Dolly Parton, Marty Robbins, Nat King Cole, Patsy Cline
Nghe nhạc

Khi nghe nhạc đồng quê, ta có thể mường tượng đến những cảnh như "ngồi ở bờ ruộng trong bóng râm mát với một không gian lặng tĩnh với một chút tiếng gió nhẹ mà xa xa kết hợp với tiếng xộc soạt của những cây lúa" hoặc là "ở bãi biển ta ngồi dưới bóng mát của tán lá dừa với một chút nắng rọi soi xuống và hãy lắng nghe những tiếng rì rào được sinh ra bởi tiếng sóng biển kết hợp với tiếng gió làm cho những tán lá dừa đu dưa và vang lên những âm thanh xào xạc" và hơn nữa là "ở những vùng cao nguyên đất rộng bằng phẳng với ánh nắng mặt trời chiếu rọi thỉnh thoảng có những cơn gió thổi qua, bạn đang ở trên lưng một chú ngựa và đang đội một mũ tai bèo bỗng nhiên bạn huýt sáo một cách hồn nhiên". Nhạc đồng quê là dòng nhạc đặc trưng của Bắc Mỹ nhưng ở một gốc độ nào đó nó có thể rất phù hợp với đất nước, con người Việt Nam.

Khi nghe nhạc đồng quê ta thường nghe dưới dạng nhạc hoà tấu. Đối với nhạc Việt ta cũng có một số bài có giai điệu gần giống tương tự như nhạc đồng quê như Dấu chân địa đàng của Trịnh Công Sơn hoặc là Gót phiêu du của Thanh Sơn